REVIEW ARTICLE
A warrior and a killer or a pacifist? On the relationship of human nature, aggression and violence, as well as war and human social life
1
Katedra Psychologii, Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie, Polska
Submission date: 2021-01-14
Final revision date: 2021-04-25
Acceptance date: 2021-04-26
Publication date: 2022-01-12
Corresponding author
Zbigniew Paweł Małysz
Katedra Psychologii, Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie, Kawęczyńska 36, 03-772 Warszawa, Warszawa, Polska
Katedra Psychologii, Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie, Kawęczyńska 36, 03-772 Warszawa, Warszawa, Polska
Rozprawy Społeczne/Social Dissertations 2021;15(3):28-60
KEYWORDS
TOPICS
ABSTRACT
Abstract: This paper is an original attempt to describe the relationship between human nature, aggression and violence, as well as war and human social life in the context (polish edition) of David Livingstone Smith's (2011b) monograph: The most dangerous of animals. Human nature and the causes of Wars (originally published in 2007). Its aim is to familiarize the reader with the title analytical problem, with particular emphasis on the perspective of psychology (individualism) and sociology (collectivism) as well as (partially) social anthropology based on the original analysis of existing data (as a consequence of which the analytical-synthetic method was used). As a result of the analyzes, the author presents an attempt to answer the title question: Is man - by nature - a warrior and a killer, or is he a pacifist? Material and methods: Theoretical / theoretical-philosophical material
Analytical-synthetic method
Analysis of existing data Results: In the article. Conclusions: In the article.
REFERENCES (280)
1.
Abel, D. C. (red.). (1992). Theories of human nature: classical and contemporary readings. New York: Mc- Graw-Hill.
2.
Alpern, S. B. (1998). Amazons of Black Sparta: The women warriors of Dahomey. New York: New York University Press.
3.
Andrews, K. (2014). The animal mind: An introduction to the philosophy of animal cognition. London, New York: Routledge.
4.
Andrzejewska, A., Bednarek, J. (2009). Cyberbullying – zjawisko, zagrożenia, profilaktyka. Warszawa: Fundacja Pedagogium.
5.
Antczak-Barzan, A., Śliwa, Z., Zaniewski, R. (2016). Wojna XXI wieku: początki wojny „trzeciej fali”. Warszawa: Vizja Press & IT.
6.
Baluk, W., Doroszko, M. (red.). (2017). Wojna hybrydowa Rosji przeciwko Ukrainie w latach 2014–2016. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
7.
Banasik, M. (2018). Wojna hybrydowa i jej konsekwencje dla bezpieczeństwa euroatlantyckiego. Warszawa: DIFIN.
8.
Bandura, A. (1973). Aggression: A social learning analysis. Engelwood Cliffs: Prentice-Hall.
9.
Barkow, J. H., Cosmides, L., Tooby, J. (red.). (1992). The adapted mind. Evolutionary psychology and the generation of culture. New York, Oxford: Oxford University Press.
10.
Barlińska, J., Szuster, A. (2015). Cyberprzemoc: o zagrożeniach i szansach na ograniczenie zjawiska wśród adolescentów. Warszawa: Wydawnictwo UW.
11.
Bay, E. G. (1998). Wives of the Leopard: Gender, culture and politic in the Kingdom of Dahomey. Charlottesville, VA: University of Virginia Press.
12.
Bednarek, J., Andrzejewska, A., Rojek, M., Andrzejewski, A., Małysz, Z. (2019). Młodzież o zagrożeniach w cyberprzestrzeni i edukacji antyterrorystycznej. W: R. Bera, S. M. Kwiatkowski (red.). Młodzież wobec współczesnych zagrożeń w życiu społecznym. Wyzwania dla pedagogiki bezpieczeństwa (s. 128-196). Warszawa: Wydawnictwo APS, Komitet Nauk Pedagogicznych PAN.
13.
Berkowitz, L. (1993). Aggression: Its causes, consequences, and control. New York: McGraw-Hill.
15.
Bolechów, B. (2002). Terroryzm w świecie podwubiegunowym. Przewartościowania i kontynuacje. Toruń: Adam Marszałek.
16.
Bolechów, B. (2010). Terroryzm. Aktorzy, statyści, widownie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
17.
Borys, E., Willan-Horla, L., Frankowiak, J. (red.). (2016). Konteksty przemocy – w poszukiwaniu uwarunkowań. Olsztyn: Centrum Badań Społecznych UWM.
19.
Braun-Gałkowska, M., Ulfik-Jaworska, I. (2002). Zabawa w zabijanie. Oddziaływanie przemocy prezentowanej w mediach na psychikę dzieci. Lublin: Gaudium.
20.
Brian Ferguson, R. (2010). Book Review: David Livingstone Smith. The Most Dangerous Animal: Human Nature and the Origins of War. PEACE & CHANGE, 35(1), 164–167. DOI:10.1111/j. 1468-0130.2009.00624.x.
21.
Browning, C. R. (2000). Zwykli ludzie: 101. Policyjny Batalion Rezerwy i „ostateczne rozwiązanie” w Polsce. Warszawa: Bellona.
22.
Brough, M. W., Lango, J. W., Van der Linden, H. (red.). (2007). Rethinking the just war tradition. New York: SUNY Press.
23.
Burton, R. F. (1893). A mission to Gelele, King of Dahome: with notices of the so called „Amazons”, the grand customs, the yearly customs, the human sacrifices, the present state of the slave trade, and the Negro’s place in nature. London: Tylston and Edwards.
25.
Buss, A. H., Perry, M. (1992). The aggression questionnaire. Journal of Personality and Social Psychology, 63(3), 452-459. DOI: 10.1037/0022-3514.63.3.452.
27.
Buss, D. M. (2001). Psychologia ewolucyjna. Jak wytłumaczyć społeczne zachowania człowieka? Najnowsze koncepcje. Gdańsk: GWP.
29.
Buss, D. M. (2016). Evolutionary psychology. The new science of the mind. London, New York: Routledge.
30.
Cabalski, M. (2014). Przemoc stosowana przez kobiety. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.
31.
Campbell, A. (2013). A mind of her own: The evolutionary psychology of women. 2nd edition. Oxford: Oxford University Press.
32.
Campbell, B. G. (red.). (1972). Sexual selection and the descent of man, 1871-1971. Chicago: Aldine Publishing Company.
33.
Chaliand, G., Blin, A. (red.). (2020). Historia terroryzmu. Od starożytności do Da’isz. Warszawa: PIW.
34.
Cierpiałkowska, L. (2007/2019). Psychopatologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
35.
Cierpiałkowska, L., Soroko, E. (red.). (2017). Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
36.
Cima, M., Raine, A., Meesters, C., Popma, A. (2013). Validation of the Dutch Reactive Proactive Questionnaire (RPQ): differential correlates of reactive and proactive aggression from childhood to adulthood. Aggressive Behavior, 39(2), 99-113. DOI: 10.1002/ab.21458.
38.
Clarke, R. M. (red.). (2011). Antisocial Behavior: Causes, correlations and treatments. New York: Nova Science Publishers, Inc.
40.
d’Almeida-Topor, H. (1984). Les Amazones: Une Armée de Femmes dans l’Afrique Précoloniale. Paris: Editions Rochevignes.
41.
Darwin, Ch. (1871). The descent of man, and selection in relation to sex. Vol. I-II, London: John Murray.
42.
Del Vecchio, T. (2011). Instrumental Aggression. W: S. Goldstein, J. A. Naglieri (red.). Encyclopedia of Child Behavior and Development (s. 823-824). New York: Springer Science+Business Media, LLC.
43.
Dessalles, J. L. (2007). Why we talk: The evolutionary origins of language. Oxford, New York: Oxford University Press.
44.
de Waal, F. (2013). The Bonobo and the Atheist: In search of humanism among the primates. New York: W. W. Norton.
45.
de Waal, F. (2020). Małpy i filozofowie. Skąd pochodzi moralność? Kraków: Copernicus Center Press.
46.
de Waal, F. B. M., Ferrari, P. F. (red.). (2012). The primate mind: Built to connect with other minds. Cambridge, Massachusetts, and London, England: Harvard University Press.
47.
DeWall, N. C., Andersn, C. A., Bushman, B. J. (2011). The General Aggression Model: Theoretical Extensions to Violence. Psychology of Violence. 1(3), 245-258. DOI: 10.1037/a0023842.
48.
Diamond, J. (1991). The Third Chimpanzee: The evolution and future of the human animal. London: Hutchinson Radius.
50.
Dill, K. E., Anderson, C. A., Anderson, K. B., Deuser, W. E. (1997). Effects of aggressive personality on social expectations and social perceptions. Journal of Research in Personality, 31(2), 272-292. DOI: 10.1006/jrpe.1997.2183.
51.
Dollard, J., Doob, L., Miller, N, Mowrer, O., Sears, R. (1939). Frustration and aggression. New Haven, CT: Yale University Press.
52.
Doliński, D., Grzyb, T. (2017). Posłuszni do bólu. O uległości wobec autorytetu w 50 lat po eksperymencie Milgrama. Sopot: Smak Słowa.
53.
Donald, M. (1991). Origins of the modern mind: Three stages in the evolution of culture and cognition. Cambridge, Massachusetts, London, England: Harvard University Press.
54.
Doroszewicz, K. (1999). Skąd się bierze agresja w stosunkach międzyludzkich? W: E. Stanisławiak (red.). Szkice z psychologii społecznej (s. 199-210). Warszawa: Wydawnictwo WSzP TWP.
55.
Dubis, M. (2016). Pedagogiczne uwarunkowania agresji dzieci i młodzieży: rodzina – szkoła – cyberprzestrzeń – uzależnienia. Lublin: Innovatio Press Wydawnictwo Naukowe WSEiI.
58.
Edgerton, R. B. (2000). Warrior Women: The Amazons of Dahomey and the nature of war. Oxford: Westview Press.
59.
Ehrenreich, B. (2001). Rytuały krwi. Namiętność do wojny. Geneza i historia. Warszawa: Jacek Santorski & Co.
60.
Ehrlich, L. (1955). Polski wkład prawa wojny XV wieku. Kazanie Stanisława ze Skarbimierza „De bellisiustis”. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
61.
Esposito, J. L. (2003). Unholy war: Terror in the name of Islam. Oxford, New York: Oxford University Press.
62.
Etcoff, N. (2011). Survival of the prettiest: The science of beauty. New York: Anchor Books.
63.
Evans, E. M. (red.). (2005). Just War Theory: a reappraisal. Edinburgh: Edinburgh University Press.
64.
Everrett D. L. (2019). Jak powstał język? Historia największego wynalazku ludzkości. Warszawa: Prószyński i S-ka.
65.
Farnicka, M., Liberska, H., Niewiedział, D. (2016). Psychologia agresji. Wybrane problemy. Warszawa: WN PWN.
66.
Filipiak, M. (2002). Socjologia kultury. Zarys zagadnień. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
67.
Fisher, H. (1994). Anatomia miłości. Historia naturalna monogamii, cudzołóstwa i rozwodu. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
69.
Fisher, H. (2016). Anatomia miłości. Nowe spojrzenie. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS.
70.
Flannery, D. J., Vazsonyi, A. T., Waldman, I. D. (red.). (2007). The Cambridge Handbook of Violent Behavior and Aggression. Cambridge: Cambridge University Press.
71.
Forbes, F. E. (1851). Dahomey and the Dahomans Being the Journals of Two Missions to the King of Dahomey, and residence at his capital in the years 1849 and 1850 by FE Forbes, Commander RN, FRGS. Paris: A. and W. Galignani, Baudry’s European Library.
72.
Fotion, N. (2007). War & Ethics: A New Just War Theory. New York: Continuum International.
73.
Frankowiak, J, Willan-Horla, L., Borys, E. (red.). (2016). Środowiskowe konteksty przemocy – ku zrozumieniu i w poszukiwaniu rozwiązań. Olsztyn: Centrum Badań Społecznych UWM.
74.
Frączek, A. (red.). (1979). Studia nad psychologicznymi mechanizmami czynności agresywnych. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
75.
Frączek, A. (red.). (1980). Z zagadnień psychologii agresji. Prace Zespołu Badawczego Psychologicznych Mechanizmów Czynności Agresywnych IP UW i PIPS. Warszawa: Wyższa Szkoła Pedagogiki Społecznej im. Marii Grzegorzewskiej.
76.
Frączek, A. (red.). (1986). Studia nad uwarunkowaniami i regulacją agresji interpersonalnej: sprawozdania z badań i rozprawy. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
78.
Freud, S. (1923)/Freud, S., Strachey, J. (1962). The Ego and the Id. New York: W. W. Norton & Company, Inc.
79.
Fromm, E. (1973). The anatomy of human destructiveness. New York: Holt, Rinehart and Winston.
80.
Gaś, Z. B. (1980). Inwentarz Psychologiczny Syndromu Agresji. Przegląd Psychologiczny, 23(1), 143-158.
81.
Gaś, Z. B. (1987). Zrewidowana wersja Inwentarza Psychologicznego Syndromu Agresji – IPSA-II. Przegląd Psychologiczny, 30(4), 1003-1016.
82.
Gasztold, A., Gasztold, P. (2020). The Polish counterterrorism system and hybrid warfare threats, terrorism and political violence, 1–18. DOI: 10.1080/09546553.2020.1777110.
83.
Geen, R. G. (2001). Human Aggression. 2nd edition. Buckingham, Philadelphia: Open University Press.
84.
Ghiglieri, M. P. (2001). Ciemna strona człowieka. Warszawa: Wydawnictwo CiS, Wydawnictwo WAB.
86.
Giles, J. (2006). The spaces of violence. Tuscaloosa: University of Alabama Press.
87.
Glenn, A. L., Raine, A. (2014). Psychopathy. An introduction to biological findings and their implications. New York, London: New York University Press.
88.
Goldstein, A. P. (2002). The psychology of group aggression. Baffins Lane, Chichester, West Sussex, England: John Wiley & Sons, Ltd.
89.
Goldhagen, D. J. (1999). Gorliwi kaci Hitlera: zwyczajni Niemcy i Holocaust. Warszawa: Prószyński i S-ka.
91.
Grossman, D. (1995). On killing: The psychological cost of learning to kill in war and society. New York, Boston: Back Bay Books/Little, Brown and Company.
93.
Hacker, P. M. S. (2007). Human nature. The categorial framework. London: Blackwell Publishing.
94.
Hajduk, J., Stępniewski, T. (2015). Wojna hybrydowa Rosji z Ukrainą: uwarunkowania i instrumenty. Studia Europejskie, 4, 135-152.
96.
Hare, R. D. (1999). Without conscience: The disturbing world of the psychopaths among us. New York: Guilford Press.
97.
Heitmeyer, W., Hagan, J. (red.). (2003). International Handbook of Violence Research. Berlin/Heidelberg: Springer-Science+Business Media, B.V.
98.
Heitmeyer, W., Haupt, H. G., Kirschner, A., Malthaner, S. (red.). (2011). Control of violence. Historical and international perspectives on violence in modern societies. New York: Springer.
99.
Heitzman, J. (2002). Stres w etiologii przestępstw agresywnych. Kraków: Wydawnictwo UJ.
100.
Hoffman, B. (1999). Oblicza terroryzmu. Warszawa: Politeja, Bertelsmann Media Sp. z o.o.
101.
Hoffman, F. G. (2007). Conflict in the 21st Century: The rise of hybrid wars. Arlington: Potomac Institute for Policy Studies.
103.
Horgan, J. (2014). Psychology of terrorism (revised and updated 2nd ed.). London: Routledge.
105.
Jakubczak, R. (2020a). Powszechna Obrona Terytorialna w bezpieczeństwie narodowym RP. Warszawa: Fundacja Historia i Kultura.
106.
Jakubczak, R. (red.) (2020b). Współczesna Obrona Narodowa. Warszawa: Fundacja Historia i Kultura.
107.
Jakubczak, R., Królikowski, H. M., Marczak, J., Gąsiorek, K. (2018). Działania nieregularne. Klucz do niepokonalnej potęgi obronnej Polski w XXI wieku. Warszawa: Bellona.
108.
Jakubik, A. (2003). Zaburzenia osobowości. Wydanie trzecie uaktualnione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
109.
Jarmoszko, S. (2015). Militarne dziedzictwo a współczesne aplikacje strategii. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
110.
Jurasz-Dudzik, Ł. (red.). (2002). Człowiek i agresja. Głosy o nienawiści i przemocy. Ujęcie interdyscyplinarne.Warszawa: Wydawnictwo Sic!.
111.
Kaczor, C. (2014). The ethics of abortion – Women’s rights, human life, and the question of justice. 2nd edition. New York, London: Routledge.
112.
Kalat, J. W. (2020). Biologiczne podstawy psychologii. Wydanie nowe. Warszawa: WN PWN.
113.
Kamieński, Ł. (2009). Technologia i wojna przyszłości. Wokół nuklearnej i informacyjnej rewolucji w sprawach wojskowych. Kraków: Wydawnictwo UJ.
114.
Karolczak, K. (2010). Terroryzm. Nowy paradygmat wojny w XXI wieku. Warszawa: Niemczyk i Wspólnicy.
115.
Kehoe, A. B. (2012). Militant Christianity: an anthropological history. New York: Palgrave Macmillan.
116.
Klinowski, M. (2008). O niemoralności aborcji. Koherencja przekonań, biologiczne człowieczeństwo i słuszne interesy. Diametros, (16), 10-40.
117.
Korybko, A. (2015). Hybrid Wars: The indirect adaptive approach to regime change. Moscow: The People’s Friendship University of Russia.
119.
Kowalski, R. M., Limber, S. P., Agatston, P. W. (2012). Cyber Bullying: Bullying in the digital age. New York: John Wiley & Sons.
121.
Królikowski, H. (2004). Historia działań specjalnych: Od Wojny Trojańskiej do II Wojny Światowej. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona.
122.
Królikowski, H. (2006). Geneza i zarys historii działań nieregularnych. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej – Wydział Wydawniczy.
123.
Królikowski, H. (2013). Geneza i rozwój polskich operacji oraz sił specjalnych. Warszawa: Taktyka i Strategia.
124.
Krzak, A. (2018). Wojny przyszłości po rosyjsku – wojna hybrydowa, informacyjna i psychologiczna na tle konfliktu ukraińskiego. Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 10(18), 11-39.
126.
Kubacka-Jasiecka, D. (1975). Funkcjonowanie społeczne osób agresywnych i samoagresywnych. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
127.
Kubacka-Jasiecka, D. (2006). Agresja i autoagresja z perspektywy obronno-adaptacyjnych dążeń JA. Kraków: Wydawnictwo UJ.
128.
Kuderowicz, Z. (1995). Filozofia o szansach pokoju: problemy wojny i pokoju w filozofii XX wieku. Białystok: Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko.
129.
Kurcwald, M. (2013). Recenzja: Najbardziej niebezpieczne ze zwierząt: natura ludzka i przyczyny wojen, David Livingstone Smith, Warszawa 2011. Etnografia Polska, 57(1-2), 257-261.
130.
Larsen, L. E. (2021). Wives and warriors: The royal women of Dahomey as representatives of the Kingdom.W: J. Hobson (red.). The Routledge Companion to Black Women’s Cultural Histories (s. 225-235). London: Routledge.
131.
Leder, A. (2002). Okrucieństwo – ludzkie, arcyludzkie. W: Ł. Jurasz-Dudzik (red.). Człowiek i agresja. Głosy o nienawiści i przemocy. Ujęcie interdyscyplinarne (s. 103-114). Warszawa: Wydawnictwo Sic!.
132.
Lee, P. (2010). Abortion and unborn human life. 2nd edition. Washington, D.C.: The Catholic University of America Press.
133.
Liedel, K. (2015). Zagrożenia hybrydowe. Jak zmienia się środowisko bezpieczeństwa RP?, Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego – Wojna Hybrydowa, Wydanie Specjalne, 51–58.
134.
Loptson, P. (2006). Theories of human nature. 3rd edition. Peterborough: Broadview Press, Ltd.
136.
Łoś, R., Reginia-Zacharski, J. (2014). Współczesne konflikty zbrojne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
137.
Łuszczyńska, M., Łuszczyński, A. (2019). Wojna sprawiedliwa a nie święta. Średniowieczne koncepcje konfliktów zbrojnych. Studia nad autorytaryzmem i totalitaryzmem, 41(4), 7-20.
138.
Maciejewski, J. (2012). Grupy dyspozycyjne. Analiza socjologiczna. Wrocław: Wydawnictwo UWr.
139.
Maciejewski, J. (2014). Grupy dyspozycyjne. Analiza socjologiczna. Wydanie drugie rozszerzone. Wrocław: Wydawnictwo UWr.
140.
Małysz, Z. (2018). Agresywność, agresja, przemoc, bullying i cyberbullying jako problemy opiekuńczo-wychowawcze XXI wieku. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. 566(1), 12-20. DOI:10.5604/01.3001.0011.6060.
141.
Małysz, Z. (2020a). Towards a redefinition of islamic suicide terrorist motivation: an “altruistic”terrorist model. ATHENAEUM. Polish Political Science Studies. 67(3), 131-153. DOI: 10.15804/athena.2020.67.08.
142.
Małysz, Z. (2020b). Wartość eksplanacyjna strukturalnych elementów osobowości w określaniu różnych form tendencji agresywnych. Warszawa: UKSW [nieopublikowana rozprawa doktorska].
143.
Małysz, Z. (2021). Rzeczpospolita Polska a współczesne wyzwania (globalnego) terroryzmu. Przyczynek do zrozumienia relacji terroryzmu, polityki i (edukacji dla) bezpieczeństwa. Kultura – Społeczeństwo – Edukacja, 1(19), 161-189. DOI:10.14746/kse.2021.19.12.
144.
Maroń, J. (2011). Wokół teorii rewolucji militarnej. Wybrane problemy. Wrocław: Wydawnictwo UWr.
145.
Mattson, M. P. (red.). (2003). Neurobiology of aggression. Understanding and preventing violence. Totowa, New Jersey: Humana Press.
146.
Mazurkiewicz, P. (2006). Przemoc w polityce. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im.Ossolińskich.
147.
McMahan, J. (2002). The ethics of killing: Problems at the margins of life. Oxford, New York: Oxford University Press.
148.
Merk, W., Orobio de Castro, B., Koops, W., Matthys, W. (2005). The distinction between reactive and proactive aggression: Utility for theory, diagnosis and treatment? European Journal of Developmental Psychology, 2(2), 197-220. DOI: 10.1080/17405620444000300.
149.
Merrick, N. J. (2014). Among chimpanzees: field notes from the race to save our endangered relatives.Boston: Beacon Press.
151.
Milgram, S. (1974). Obedience to authority. An experimental view. New York: Harper & Row.
152.
Miller, A. G. (red.). (2004a). The social psychology of good and evil. New York, London: Guilford Publications.
153.
Miller, G. (2001). The mating mind: How sexual choice shaped the evolution of human nature? New York:Anchor Books.
154.
Miller, G. (2004b). Umysł w zalotach. Jak wybory seksualne kształtowały naturę człowieka? Poznań: Dom Wydawniczy REBIS.
155.
Moir, A., Jessel. D. (1993). Płeć mózgu. O prawdziwej różnicy między mężczyzną a kobietą. Warszawa: PIW.
156.
Morris, D. (1967). The naked ape. A zoologist’s study of the human animal. New York: McGRAW-HILL BOOK COMPANY.
157.
Muller, M. N., Wrangham, R. W., Pilbeam, D. R. (red.). (2017). Chimpanzees and human evolution. Cambridge,.
160.
Murray, L. (2014). Psychologia wojny. Strach i odwaga na polu bitwy. Warszawa: Wydawnictwo RM.
161.
Musiał, B. (2001). Rozstrzelać elementy kontrrewolucyjne! Brutalizacja wojny niemiecko-sowieckiej latem 1941 roku. Warszawa: Stowarzyszenie Kulturalne Fronda.
162.
Nagórny, J., Pokrywka, M. (2003). Wojna – sprawiedliwa? Przesłanie moralne Kościoła. Lublin: Wydawnictwo KUL.
163.
Neitzel, S., Welzer, H. (2014). Żołnierze. Protokoły walk, zabijania i umierania. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
164.
Newark, T., McBride, A. (1989). Women warlords: An illustrated military history of female warriors. London: Blandford Press.
165.
O’Donovan, O. (2003). The Just War Revisited. Cambridge: Cambridge University Press.
166.
Ogonowska, A. (2004). Przemoc ikoniczna. Zarys wykładu. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie.
167.
Oleś, P. K. (2000). Kontrowersje wokół „Wielkiej Piątki”. Czasopismo Psychologiczne, 6(1-2), 7-18.
168.
Olzacka, E. (2011). Wojna – instynkt czy wynalazek? Przegląd koncepcji dotyczących genezy wojny. Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Społeczne, Nr 3 (2/2011), 31-51.
169.
Olzacka, E. (2012). Kulturowy wymiar zjawiska wojny: zakres badań i doniosłość. Czasopismo Naukowe „Kultura i Historia”. http://www.kulturaihistoria.um... (dostęp: 2020-12-24).
170.
Olzacka, E. (2016). Wojna a kultura. Nowożytna rewolucja militarna w Europie Zachodniej i Rosji. Kraków: Wydawnictwo UJ.
174.
Pacek, B. (2018). Wojna hybrydowa na Ukrainie. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM.
175.
Pacek, B., Pacek, P. (2019). Psychologia wojny hybrydowej, Warszawa–Siedlce: Oficyna Wydawnicza RYTM, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach.
176.
Parker, G. A., Pizzari, T., Houquet, T. (red.). (2015). Current perspectives on sexual selection: What’s left after Darwin? Dordrecht, Heidelberg, New York, London: Springer.
177.
Partner, P. (2000). Wojownicy Boga. Święte Wojny Chrześcijaństwa i Islamu. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona.
178.
Patrick, C. J. (red.). (2006). Handbook of Psychopathy. New York, London: Guilford Press.
181.
Pinker, S. (2015). Zmierzch przemocy. Lepsza strona naszej natury. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
182.
Pisula, W. (1998). Ciekawość i zachowania eksploracyjne. Psychologia nie tylko zwierząt. Warszawa: Wydawnictwa UW.
184.
Pisula, W., Oniszczenko, W. (2008). Genetyka zachowania i psychologia ewolucyjna. W: Z. Strelau, D. Doliński (red.). Psychologia: Podręcznik akademicki. T. 1 (s. 303-338). Gdańsk: GWP.
185.
Plomin, R., DeFries, J. C., McClearn, G. E., McGuffin, P. (2001). Genetyka zachowania. Warszawa: WN PWN.
187.
Power, M. (1991). The egalitarians-human and chimpanzee: An anthropological view of social organization. Cambridge, New York, Port Chester, Melbourne, Sydney: Cambridge University Press.
188.
Prum, R. O. (2017). The evolution of beauty: How Darwin’s forgotten theory of mate choice shapes the animal world-and us? New York, London, Toronto, Sydney, Auckland: Doubleday.
189.
Pyżalski, J. (2011). Agresja elektroniczna wśród dzieci i młodzieży. Gdańsk: GWP.
190.
Pyżalski, J. (2012a). Agresja elektroniczna i cyberbullying jako nowe ryzykowne zachowania młodzieży. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.
191.
Pyżalski, J. (2012b). Cyberbullying – zjawisko, konteksty, przeciwdziałanie. Łódź: WSP w Łodzi.
192.
Rácz, A. (2016). Russia’s Hybrid War in Ukraine. Breaking the Enemy’s Ability to Resist, FIIA Report 43, Helsinki: Finnish Institute of International Affairs.
193.
Raine, A. (2013). The anatomy of violence. The biological roots of crime. New York: Vintage.
194.
Raine, A., Sanmartin, J. (red.). (2001). Violence and psychopathy. New York: Springer-Science + Business Media, LLC.
195.
Ramsey, P. (1968). The Just War: Force and political responsibility. New York: Charles Scribner’s Sons.
197.
Rau, Z., Tulejski, T. (red.). (2014). Bellum iustum versus bellum sacrum. Uniwersalny spór w refleksji średniowiecznej. Konstancja 1414–1418. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
198.
Reemtsma, J. P. (2011). Zaufanie i przemoc. Esej o szczególnej konstelacji nowoczesności. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
199.
Reginia-Zacharski, J. (2014). Wojna w świecie współczesnym: uczestnicy, cele, modele, teorie. Łódź: Wydawnictwo UŁ.
200.
Reykowski, J. (1986). Motywacja, postawy prospołeczne a osobowość. Warszawa: PWN.
201.
Reykowski, J. (2002). O czterech poziomach regulacji zachowań agresywnych u człowieka. W: Ł. Jurasz-Dudzik (red.). Człowiek i agresja. Głosy o nienawiści i przemocy. Ujęcie interdyscyplinarne (s. 276-283). Warszawa: Wydawnictwo Sic!.
202.
Reykowski, J. (2005). Antagonizm i walka – nieusuwalne składniki ludzkiej kondycji. NAUKA, 4, 7‒39.
205.
Rigby, K. (2010). Przemoc w szkole. Jak ją ograniczać? Poradnik dla rodziców i pedagogów. Kraków: Wydawnictwo UJ.
206.
Rode, D. (2010). Psychologiczne uwarunkowania przemocy w rodzinie. Charakterystyka sprawców. Katowice: Wydawnictwo UŚ.
209.
Rushton, J. P., Erdle, S. (1987). Evidence for an aggressive (and delinquent) personality. British Journal of Social Psychology, 26(1), 87-89. DOI: 10.1111/j.2044-8309.1987.tb00765.x.
210.
Ryan, F. (2017). Tajemniczy świat genomu ludzkiego. Warszawa: Prószyński i S-ka.
211.
Salmonson, J. A. (2015). The Encyclopedia of Amazons: women warriors from antiquity to the modern era. New York: Open Road Media.
212.
Sarzała, D. (2009). Cyberagresja – nowe wyzwanie dla edukacji i wychowania. Łódzkie Studia Teologiczne,18(1), 225-240.
213.
Shackelford, T. K., Hansen, R. D. (red.). (2014). The evolution of violence. New York: Springer Science+Business Media.
214.
Skoneczny, Ł. (2015). Wojna hybrydowa – wyzwanie przyszłości? Wybrane zagadnienia, Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego – Wojna Hybrydowa, Wydanie Specjalne, 39–50.
215.
Skorny, Z. (1968). Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się. Warszawa: PWN.
216.
Skrzyniecki, R. (2015). Problem genezy zorganizowanej przemocy w świetle źródeł archeologicznych. Folia Praehistorica Posnaniensia, 20, 449-471. DOI: 10.14746/fpp.2015.20.24.
217.
Skrzyniecki, R., Romaniszyn, J. (2016). Biologia versus kultura. Przegląd bioewolucyjnych i kulturowych teorii wojny w przedpaństwowych społecznościach pradziejowych. Folia Praehistorica Posnaniensia, 21, 437-458. DOI: 10.14746/fpp.2016.21.17.
218.
Smith, D. L. (1999a). Approaching Psychoanalysis: An introductory course. London: Karnac.
219.
Smith, D. L. (1999b). Freud’s Philosophy of the Unconscious. Dordrecht, Boston, London: Kluwer Academic Publishers.
220.
Smith, D. L. (2003). Psychoanalysis in focus. London, Thousand Oaks, New Delhi: SAGE Publications.
221.
Smith, D. L. (2004). Why we lie: The evolutionary roots of deception and the unconscious mind. New York: St. Martin’s Press.
222.
Smith, D. L. (2007). The most dangerous animal: Human nature and the origins of war. New York: St.Martin’s Press.
223.
Smith, D. L. (2011a). Less than human: Why we demean, enslave, and exterminate others? New York: St. Martin’s Press.
224.
Smith, D. L. (2011b). Najbardziej niebezpieczne ze zwierząt. Natura ludzka i przyczyny wojen. Warszawa – Stare Groszki: Wydawnictwo CiS.
225.
Smith, D. L. (2020). On inhumanity: Dehumanization and how to resist it. New York: Oxford University Press.
226.
Smuts, B. B. (1985). Sex and friendship in baboons. New York: Aldine De Gruyter.
227.
Sokała, W., Zapała, B. (red.). (2011). Asymetria i hybrydowość – stare armie wobec nowych konfliktów. Warszawa: Biuro Bezpieczeństwa Narodowego.
228.
Stern, J. (2003). Terror in the name of God: Why religious militants kill? New York: Ecco-Harper Collins.
229.
Stevenson, L. (1999). The study of human nature. Oxford: Oxford University Press.
230.
Stevenson, L., Haberman, D. L. (2004). Ten theories of human nature. 4th edition. New York: Oxford University Press.
231.
Stoff, D. M., Breiling, J., Maser, J. D. (red.). (1997). Handbook of Antisocial Behavior. Hoboken: John Wiley & Sons, Inc.
232.
Surdyk, K. (2017). Konflikt ukraiński w rozgrywkach geopolitycznych. Warszawa: DIFIN SA.
233.
Surzykiewicz, J. (2000). Agresja i przemoc w szkole. Uwarunkowania socjoekologiczne. Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej.
234.
Surzykiewicz, J. (2019). Agresja i przemoc w szkole. W: Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.). Pedagogika. Podręcznik akademicki (s. 979-1002). Warszawa: WN PWN.
235.
Sykulski, L. (2015). Rosyjska koncepcja wojen buntowniczych Jewgienija Messnera, Przegląd Geopolityczny, T. 11, 103–112.
236.
Sykulski, L. (2019). Diffused war as a kind of non-linear war. Przegląd Geopolityczny, T. 29, 137–146.
237.
Szczepanik, R., Wawrzyniak, J. (red.). (2008). Różne spojrzenia na przemoc. Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi.
239.
Sztompka, P. (2012). Socjologia – analiza społeczeństwa. Nowe poszerzone wydanie. Kraków: Wydawnictwo Znak.
240.
Tannsjo, T. (2015). Taking life: Three theories on the ethics of killing. Oxford, New York: Oxford University Press.
241.
Tłuściak-Deliowska, A. (2014). Interwencja rówieśników w sytuacji dręczenia szkolnego. Rola czynników kontekstowych. Implikacje praktyczne. Studia Edukacyjne, 32, 303–320.
242.
Toffler, A., Toffler, H. (1997). Wojna i antywojna. Jak przetrwać na progu XXI wieku? Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA.
243.
Tomasiewicz, J. (2009). Zło w imię dobra. Zjawisko przemocy w polityce. Warszawa–Bielsko-Biała: Wydawnictwo Szkolne PWN.
244.
Tooby, J., Cosmides, L. (2010). Groups in mind: The coalitional roots of war and morality. W: H. Hřgh-Olesen (red.), Human morality and sociality: Evolutionary and comparative perspectives (s. 191-234). New York: Palgrave MacMillan.
247.
van der Dennen, J. M.G. (2008). Book review: ambivalent war-lovers?. Evolutionary Psychology, 6(1), 3-12. DOI: 10.1177/147470490800600102.
248.
van Herpen, M. H. (2014). Wojny Putina: Czeczenia, Gruzja, Ukraina 2014. Warszawa: Prószyński i S-ka.
249.
Volavka, J. (2002). Neurobiology of violence. Washington, DC, London, England: American Psychiatric Pub.
250.
Wallinius, M. (2012). Aggressive antisocial behavior – clinical, cognitive, and behavioral covariates of its persistence. Department of Clinical Sciences, Lund University.
251.
Walzer, M. (1977). Just and unjust wars: A moral argument with historical illustrations. New York: Basic Books.
252.
Wasiuta, O. (2016). Geneza pojęcia i zmiany podejścia do wojny hybrydowej w zachodnim dyskursie politycznym i wojskowym. Przegląd Geopolityczny, T. 17, 26–40.
253.
Wasiuta, O., Mazur, P. (red.). (2017). Wyzwania bezpieczeństwa międzynarodowego. Księga pamiątkowa ku czci Jerzego Świecy. Stalowa Wola: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie.
254.
Wasiuta, O., Wasiuta, S. (2017). Wojna hybrydowa Rosji przeciwko Ukrainie. Kraków: Arcana.
255.
Welzer, H. (2010). Sprawcy. Dlaczego zwykli ludzie dokonują masowych mordów? Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
256.
Wiatr, J. J. (1960). Armia i społeczeństwo. Wprowadzenie do socjologii wojska. Warszawa: MON.
259.
Winowski, L. (1947). Stosunek chrześcijaństwa pierwszych wieków do wojny i służby wojskowej. Lublin: TN KUL.
260.
Wojciszke, B. (2003). Psychologia miłości. Intymność. Namiętność. Zaangażowanie. Gdańsk: GWP.
261.
Wojnowski, M. (2014). Terroryzm w służbie geopolityki. Konflikt rosyjsko-ukraiński jako przykład realizacjidoktryny politycznej Aleksandra Dugina i koncepcji „wojny buntowniczej” Jewgienija Mesnera. Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 6(11), 58-90.
262.
Wojnowski, M. (2015a). „Zarządzanie refleksyjne” jako paradygmat rosyjskich operacji informacyjno-psychologicznych w XXI. Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 7(12), 11-36.
263.
Wojnowski, M. (2015b). Mit „wojny hybrydowej”. Konflikt na terenie państwa ukraińskiego w świetle rosyjskiej myśli wojskowej XIX–XXI wieku. Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego – Wojna Hybrydowa, Wydanie Specjalne, 7-38.
264.
Wojtala, M. (2019). Socjologia wojny: życie codzienne żołnierzy w specyficznym środowisku pola walki. Katowice: UŚ [nieopublikowana rozprawa doktorska].
265.
Wolińska, J. M. (1998). Agresywność dziewcząt i chłopców – modelowanie i psychokorekcja. W: Z. Brańka, M. Szymański (red.). Agresja i przemoc we współczesnym świecie. Tom II. Agresja i przemoc w instytucjach wychowawczych (s. 114-119). Kraków: Oficyna Wydawnicza TexT.
266.
Wolińska, J. M. (2000). Agresywność młodzieży. Problem indywidualny i społeczny. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
268.
Wrzosek, M. (2018). Wojny przyszłości. Doktryna, technika, operacje militarne. Warszawa: FRONDA.
269.
Ziebertz, H. G., Zaccaria, F. (red.) (2019). Euthanasia, abortion, death penalty and religion – the right to life and its limitations. International empirical research. Cham: Springer Nature Switzerland AG.
270.
Ziółkowski, W. J. (2011). Wojna sprawiedliwa u św. Tomasza z Akwinu. Ogrody Nauk i Sztuk, (1), 22-27. DOI: 10.15503/onis2011-22-27.
273.
Żochowski, P. (2015). Rosyjska „niewypowiedziana wojna” – konsekwencje dla sektora siłowego FR. Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego – Wojna Hybrydowa, Wydanie Specjalne, 74–84.
| eISSN: | 2657-9332 |
We process personal data collected when visiting the website. The function of obtaining information about users and their behavior is carried out by voluntarily entered information in forms and saving cookies in end devices. Data, including cookies, are used to provide services, improve the user experience and to analyze the traffic in accordance with the Privacy policy. Data are also collected and processed by Google Analytics tool (more).
You can change cookies settings in your browser. Restricted use of cookies in the browser configuration may affect some functionalities of the website.
You can change cookies settings in your browser. Restricted use of cookies in the browser configuration may affect some functionalities of the website.
