Wprowadzenie

Zasoby naturalne stanowią specyficzną kategorię gospodarczą, wchodząc w skład dobrobytu narodowego danego kraju. Są one zatem niezmiernie ważnym determinantem rozwoju ekonomiczno-społecznego, dlatego nadmierne ich pozyskiwanie oraz dewastacja środowiska naturalnego mogą okazać się ekologiczną barierą dla dalszego rozwoju.

Nieocenionym surowcem naturalnym, bez którego (obok tlenu) nie zachowa się życie na Ziemi jest woda, mająca ogromny wpływ na społeczno-gospodarczy rozwój ludzkości. Postęp cywilizacyjny świata na przełomie XX I XXI w. wiąże się głównie z dynamicznym rozrostem przemysłu oraz bo- omem demograficznym. Powoduje to stałą akcelerację popytu na wodę, której światowy rezerwuar jest ograniczony i asymetrycznie rozłożony. Wzrastająca ilość ludzi oraz zmiany klimatyczne w wielu rejonach świata powodują znaczny niedobór wody, przyczyniając się do społecznych konfliktów¹.

Wojny o wodę, i swobodny dostęp do jej zasobów prowadzone są od wieków, a w XXI wieku ten niekorzystny trend będzie się nasilał – stanowiąc bardzo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa międzynarodowego, a zarazem wyzwanie dla organizacji takich jak ONZ, czy UNICEF.

Zgodnie z definicją bezpieczeństwo międzynarodowe określane jest jako brak obiektywnie ist- niejących zagrożeń oraz subiektywnych obaw, jak również zgodne dążenie i działanie międzynaro- dowej społeczności na rzecz ochrony określonych wartości państwowych i społecznych – za pomocą określonych norm, instytucji państwowych i instrumentów zapewniających pokojowe rozstrzyganie sporów. Bezpieczeństwo międzynarodowe to także tworzenie społecznych, gospodarczych, ekolo- gicznych i innych warunków dynamicznej stabilności oraz eliminacji zagrożeń. Pojęcie to oznacza również stan bezpieczeństwa danej grupy państw i analizę bezpieczeństwa poszczególnych narodów – jako uczestników stosunków międzynarodowych (Szczepański, 2023).

Istotą bezpieczeństwa międzynarodowego są zatem działania podejmowane przez podmio- ty państwa, w celu zapobiegania i eliminowania zagrożeń dla ich istnienia, przetrwania i dalszego rozwoju. Bezpieczeństwo międzynarodowe definiowane jest więc jako: proces lub stan środowiska międzynarodowego (regionalnego, kontynentalnego, globalnego) gwarantujący jego stabilność oraz szansę rozwoju uzyskaną poprzez zabezpieczenie przed różnorodnymi zagrożeniami W tym kontek- ście bezpieczeństwo międzynarodowe dotyczy możliwości przeciwstawienia się negatywnym oddzia- ływaniom innych podmiotów w międzynarodowym środowisku bezpieczeństwa, tworząc warunki stabilnego i harmonijnego funkcjonowania i rozwoju oraz zabezpieczając wartości i interesy państwa (Rogozińska, 2021).

Bezpieczeństwo międzynarodowe odnosi się więc zarówno do wartości egzystencjalnych państw, jak i większych systemów, gdzie do najważniejszych należą: stabilność, rozwój, równowaga i współ- praca. Aby utrzymać bezpieczeństwo międzynarodowe należy przede wszystkim eliminować zagro- żenia, których konsekwencje są wymierzone w przetrwanie, istnienie, tożsamość oraz rozwój państw i systemów międzynarodowych (Ali, Sugeng, 2021).

Deficyt wody na świecie należy do kategorii zagrożeń bezpieczeństwa ekologicznego, które swoje odzwierciedlenie mają w funkcjonowaniu żywej przyrody oraz warunków życia człowieka w środowi- sku naturalnym, a co za tym idzie – rozwoju narodu. Zagrożenia ekologiczne może wywołać zarówno działalność człowieka (zagrożenia antropomorficzne), jak również czynniki naturalne (zagrożenia nieantropomorficzne) (Love-Opeyemi, i in., 2023). Możemy zaliczyć do nich m.in. masowe zanieczysz- czanie wody, naruszenie stosunków wodnych w środowisku (odwracanie biegu rzek, brak racjonalnej gospodarki leśnej) prowadzące do erozji gleb, osuwisk i pustynnienia terenów; chaotyczną urbaniza- cję; czy wreszcie poszukiwanie nowych typów broni (geofizyczna, meteorologiczna). Niestabilność bezpieczeństwa generują także czynniki ekonomiczne (np. konflikty surowcowe), rozbieżności ide- ologiczne i kwestie religijne, czy wreszcie aspekty etniczno-rasowe i kulturowe (Ide, 2025).

Bezpieczeństwo zasobów wodnych jest pochodną koncepcji bezpieczeństwa wodnego, które moż- na zdefiniować jako zdolność adaptacyjną do zapewnienia zrównoważonego dostępu i bezpiecznego korzystania z niezawodnej i właściwej ilości wody o odpowiedniej dla zdrowia jakości, źródeł jej utrzy- mania, w celu wspierania efektywności ekosystemów i produktywnej gospodarki (Goleński, 2024). Z kolei bezpieczeństwo zasobów wodnych koncentruje się na ochronie wody jako zasobu, natomiast bezpieczeństwo wodne skupia się na konflikcie, który wynika z braku wody lub jest zorientowany na spowodowaniu jej deficytu (Goleński, 2024).

Badacze zajmujący się stosunkami międzynarodowymi już na początku lat 80. XX w. ukazywali rosnące zagrożenia dla bezpieczeństwa międzynarodowego stwarzane przez zanieczyszczenie śro- dowiska naturalnego. Jeśli weźmiemy równocześnie pod uwagę wyczerpywanie się surowców nieod- nawialnych, to okaże się, że problemy pogarszającego się stanu środowiska naturalnego są źródłem nierówności między ludźmi. Skłania to coraz więcej państw do włączenia problematyki zagrożeń eko- logicznych do ich polityk bezpieczeństwa (Zięba, 2016).

Mając zatem powyższe na względzie – elementarne potrzeby egzystencjonalne człowieka – woda i bezpośredni dostęp do niej są najważniejsze. Z racji swego znaczenia i specjalnego statusu woda była pierwszym surowcem naturalnym, o który zaczęto toczyć wojny. Wzrost zapotrzebowania na wodę w skali globalnej często rodzi też większy niepokój, niż wizja braku pozostałych surowców natural- nych. W ciągu ostatnich sześćdziesięciu lat znacznie wzrósł światowy popyt na wodę, czego głównych przyczyn należy szukać we wzroście populacji państw „Globalnego Południa” oraz chronicznymi su- szami w wyniku zmian klimatycznych. Postępuje też popyt na wodę w przemyśle i gospodarstwach domowych, zwłaszcza dużych aglomeracji. Wiele krajów półkuli południowej nie może wyżywić swo- ich mieszkańców, i żeby zapobiec głodowi rozwijają swoje rolnictwo kosztem niedoboru wody w kra- jach sąsiednich (Beisheim, Asseburg, Ballbach, Eickhoff i in., 2025).

Przed wiekami przyrost liczby ludności na świecie był dość powolny, np. w 1600 roku Ziemię zamieszkiwało ok. 500 mln ludzi. Natomiast od początku XX wieku liczba ta bardzo szybko wzrasta. Obecnie (2025 r.) na świecie żyje ok. 8,9 mld ludzi, a według prognoz ONZ w 2050 r. populacja świa- towa zwiększy się do 9,8 mld. Najludniejszym kontynentem ma być wówczas Azja, zamieszkiwana przez 5,3 mld ludzi, a następnie Afryka, której ludność może się powiększyć z 1,46 mld do 2,5 mld ludzi (Tabela 1).

Ziemia jest planetą oceaniczną, a jej zasoby wodne wynoszą około 1386 mld km³, w tym 1338 mld km³ to wody oceaniczne (Tabela 2). Zdecydowana większość wód jest właściwie niedostęp- na (w postaci lodowca, zasolona, występuje w stałej pokrywie śnieżnej, na małych głębokościach oraz jest zanieczyszczona)².

Rola swobodnego dostępu do wody we współczesnym świecie

Dostateczny limit dzienny wody dla człowieka wynosi 20 litrów. Jednakże ponad miliard ludzi na świecie zużywa jedynie 5 litrów dziennie na osobę. Najbardziej ubytek wody odczuwany jest współ- cześnie w Afryce, Indiach, na Bliskim Wschodzie, oraz w Azji Środkowej. Obecnie z deficytem wody zmaga się ok. 2,2 mld ludzi w 43 krajach, a problem ten dotyka także 100 mln Europejczyków. Szacuje się, że do 2050 roku zapotrzebowanie na wodę wzrośnie dwukrotnie, a ponad połowa populacji ziemi będzie zagrożona jej deficytem (Kasprolewicz, 2021).

Mając świadomość, że 60% światowych rezerwuarów wody kontroluje tylko 9 państw, a 40% ludności Ziemi żyje w dorzeczach rzek, na których przebiega granica państwa, musi to powodować różnego rodzaju konflikty. Niedobory surowcowe coraz częściej będą wpływać na bezpieczeństwo międzynarodowe. Wody zaczyna bowiem brakować zarówno w przemyśle, rolnictwie, jak też gospo- darstwach domowych. Wiele krajów często uznawało deficyt tego surowca jako bezpośrednie zagro- żenie dla swojego bytu i były gotowe o niego walczyć (Gustafsson, i in., 2024). Woda w dużych ilościach potrzebna jest właściwie w każdej ludzkiej działalności, zwłaszcza zaś produkcyjnej.

Ilość oraz jakość zapasów wody mają bezpośredni wpływ na następujące czynniki:

Generalnie ryzyka związane z wodą można podzielić na trzy elementy: nadmiar (powodzie), niedobór (susze) oraz zanieczyszczenia. W aspekcie globalnym podstawowym, stale rozszerzającym, się proble- mem jest brak wody w państwach strefy klimatu półsuchego i suchego (Goleński, 2024).

Jak już wspomniano, w skali światowej, największymi odbiorcami wody jest rolnictwo i gospo- darka żywnościowa. Wzrost demograficzny na świecie niesie za sobą intensyfikację wymaganych ilo- ści wody dla gospodarki naturalnej. Nawadniane rolnictwo jest w tym względzie największym odbior- cą wody w skali światowej, zapewniając przy tym ok. 40% plonów (Rycina 1). Nawodnienia rolnicze stanowią 70% światowych poborów wody, są jednak kraje, gdzie udział ten przekracza nawet 90% (Jakubczak, 2024).

Rycina 1

Szacunkowe zużycie wody na świecie w latach 1900-2025

Źródło: Kulas, B. (2023). Człowiek a hydrosfera.

Mimo podejmowania rozwiązań absorpcyjnych, zmiany zachodzące w gospodarce wodnej po- dążają w stronę zwiększania się niedoboru omawianego surowca. Przykładowo w 1950 r. spośród krajów o najniższych wodnych zasobach (do 500 m³ na osobę na rok) były tylko 2 państwa, w roku 2000 – 13, a w 2025 – 25. Natomiast do grupy państw z nieustannym brakiem wody (501-1000 m³ na osobę rocznie) w 1950 r. należały 3 państwa, w 2000 roku – 7, a w 2025 r. – 17; z kolei do grupy państw poddanych stresowi wodnemu (1001-1700 m³ na osobę rocznie)³ (Raport Europejskiej Agencji Środowiskowej, 2021) w 1950 roku zaliczano 5 krajów, w 2000 roku 15, zaś w 2025 r. już 22 państwa. Szacuje się ponadto, że do 2040 roku liczba krajów zagrożonych deficytem wody zwiększy się do 36 (Rycina 2) (Bełdowicz, 2023).

Rycina 2

Kraje zagrożone stresem wodnym w 2040 roku

Źródło: Maddocks, A. (n.d.). Ranking the world’s most Water-Stressed Countries in 2040.

Wpływ warunków atmosferycznych na rezerwy wodne

Warunki atmosferyczne i zasoby wodne są ze sobą ściśle związane, i każda dysharmonia jednego z systemu determinuje reakcję w drugim. Jeszcze niedawno zakłócenia światowego rozkładu prze- noszenia wody i powietrza, wywołane działaniami człowieka były mało odczuwalne ze względu na znacznie mniejszą liczbę ludności świata, a co za tym idzie – niższy poziom antropopresji. Obecnie jed- nak znacząco zakłóca ona naturalny rozkład wody i energii w ujęciu kompleksowym. Jedną z daleko- siężnych konsekwencji eksploatacji surowców naturalnych przez człowieka jest globalne ocieplenie. Wpływa ono bezpośrednio na obieg wody w przyrodzie, z kolei rosnące stężenie gazów szklarniowych powoduje wzrost temperatury, wskutek czego dochodzi do wyższego parowania i opadów. Zmienia się również rozkład sezonowy procesów hydrologicznych, co ma niebagatelny wpływ na proces prze- pływu rzecznego i jego zmienność. Konsekwencjami zmian klimatycznych jest więc szybko rosnąca ilość występowania intensywnych ekstremalnych zjawisk hydrologicznych (Ashofteh, Kalhori, Singh, 2024). Coraz częściej rośnie też liczba dni bez opadów, a susze trwają zazwyczaj znacznie dłużej niż powodzie, i występują regionalnie. Głównymi przyczynami powstawania susz są niekorzystne dla bi- lansu wodnego zakłócenia procesów hydrologicznych i meteorologicznych oraz zmiany strukturalne szaty roślinnej i pokrywy glebowej. Negatywne skutki susz można podzielić na trzy grupy: ekono- miczne, społeczne i środowiskowe (Goleński, 2024).

Według prognoz klimatycznych, należy się spodziewać w przyszłości wydłużenia okresów su- chych (bez opadów lub z opadami znacznie poniżej wartości średnich), oraz okresów suchych i jed- nocześnie gorących, co ze względu na spotęgowane parowanie tylko przyspieszy wystąpienie stresu wodnego. W niedalekiej przyszłości deficyty wodne występować będą na coraz większych obszarach i będą bardziej intensywne. Globalna powierzchnia regionów objętych silną suszą może ulec zwięk- szeniu aż 30-krotnie do końca XXI wieku (UNCCD, 2024).

Z kolei kurczenie się lodowców i pokrywy śnieżnej pogłębi problemy zaopatrzenia w wodę mieszkańców wielkich obszarów oraz zahamowanie produkcji energii wodnej w rozwijających się państwach Azji i Ameryki Południowej, gdzie wody rzeczne pochodzą z topniejących lodów i śniegów. Obszary świata zagrożone pustynnieniem ukazuje poniższa mapa (zaznaczone na czarno).

Rycina 3

Obszary świata zagrożone pustynnieniem

Źródło: UNIC. (2006). Pustynnienie na świecie.

Głównymi przyczynami deficytu wodnego na świecie będą zatem w przyszłości:

Deficyt wody a konflikty zbrojne

Współcześnie na świecie istnieje wiele obszarów, gdzie wolny dostęp do wody pitnej stanowi problem polityczno-społeczny, prowadzący do konfliktów. Niestety liczba tego typu regionów wzra- sta. Tyczy się to zwłaszcza rozbieżnych interesów państw położonych nieopodal zbiorników wodnych oraz dostępu do wody w przeliczeniu na jednego człowieka.

Możliwość wystąpienia konfliktu istnieje głównie tam, gdzie zapotrzebowanie na wodę jest bardzo duże, a występuje jej niedostatek. Dotyka to wielu państw ze skromną siecią rzeczną, bę- dących zarazem w strefach niskich opadów (Bliski Wschód, Afryka, niektóre regiony Azji i Ameryki Południowej)⁵ (From Scarcity to Security…, 1995). Niedostateczny dostęp do wody pitnej, który we- dług obliczeń WHO dotyka ponad miliard ludzi (i stale rośnie), stanowi zatem istotny bodziec, który prowadzi do napięć społecznych z powodu niedoboru tego surowca (Ide, 2025).

Wojny o wodę i swobodny dostęp do niej mają zazwyczaj charakter wewnętrzny, jednak w nie- dalekiej przyszłości mogą zacząć rozszerzać się, zwłaszcza tam, gdzie często jedyna na danym tere- nie sieć hydrograficzna jest podzielona między kilka państw. Skłonność poszczególnych krajów do udziału w „konfliktach wodnych” będzie zależeć m.in. od: poziomu braku wody w regionie, znaczenia rezerwuaru wodnego dla konkretnego państwa, zasięgu, oraz osiągalności zamiennych źródeł wody pitnej (Döring, Kim, Swain, 2024). Przykładami regionów, gdzie transgraniczna rzeka jest przyczyną konfliktów, są m.in: dorzecza Kolorado, Dunaju, Kongo, Jordanu, Indusu, Nilu, Nigru, Okavango, Sene- galu, Tygrysu, Eufratu, Amu-darii i Syr-darii (Borek, 2018).

W kontekście konfliktów zbrojnych o wodę, szczególną uwagę należy zwrócić na Bliski Wschód, a zwłaszcza system rzeczny rzeki Jordan. Obejmuje on obecnie terytoria Izraela, Autonomii Palestyń- skiej, Jordanii, Syrii i Libanu, stając się źródłem konfliktów, które są zarazem jednym z kierunków ry- walizacji arabsko-izraelskiej w regionie. Jordan, i jego dopływy, jest głównym źródłem wody dla całe- go Bliskiego Wschodu. Wszystkie państwa, pobierające wodę z jednego źródła, stykają się z sytuacjami konfliktogennymi w stosunkach z sąsiadami. W omawianym przypadku podstawowy problem tkwi w braku możliwości regulacji kwestii korzystania z Jordanu na poziomie stosunków dwustronnych między zainteresowanymi krajami (jedynie Jordania utrzymuje stosunki dyplomatyczne z Izraelem) (Kapiszka, 2023).

Kolejnym podatnym i zagrożonym wybuchem konfliktu o wodę obszarem jest Strefa Gazy. Defi- cyt wody, którego doświadczają tamtejsi Palestyńczycy od dawna powoduje konflikty społeczno-poli- tyczne. Głównymi przyczynami tego tanu rzeczy są: wzrastający popyt na wodę i równoczesny spadek jej ilości oraz jakości, spowodowany nadmierną eksploatacją zbiorników wodnych, jak również izra- elskie regulacje w zakresie użytkowania wody pitnej dostarczanej Palestyńczykom (Hołdys, 2024). Konflikty o wodę mogą także powodować: regulacja, dystrybucja, oraz alokacja zasobów wodnych, zwłaszcza w sytuacji, kiedy dany kraj jest zależny od źródeł wody pitnej poza swoimi granicami, jak np. Nil (Gelaw, Debele, 2024).

Stale zmniejszające się zasoby wodne istotnie utrudniają transgraniczną współpracę, a w dodat- ku negatywny wpływ na relacje międzynarodowe mają też następujące czynniki:

Słusznie zatem stwierdza Magdalena Pogońska-Pol, iż: „konflikty o wodę można przedstawić jako spory wewnętrzne lub międzynarodowe, przy czym należałoby wskazać, że te drugie bezpośrednio są konsekwencją tych pierwszych. Państwo, które było targane wewnętrznymi burzami spowodo- wanymi niedoborem wody dla gospodarki (najczęściej rolnictwa) oraz dla obywateli sięgało po nią poza granicami lub na granicy kraju. Jednak o konflikcie o te zasoby nie mówi się wiele, bowiem sta- nowiły one zazwyczaj tylko jeden z elementów będących katalizatorem wojny” (Pogońska-Pol, 2020, s. 289-290).

Woda może stać się te ż bezpośrednim celem terrorystycznych ataków i działań dywersyjnych. Ten ekologiczny terroryzm wybiera zasoby naturalne danego kraju na cele atak ów, chcąc pozbawić spo- łeczeństwo dostępu do konkretnego źródła. Oczywiście, poza atakiem na zasób środowiskowy pań- stwa, celem eko-terrorystów jest także wywarcie założonej presji społecznej i zastraszenia. Niestety działania te nie biorą pod uwagę żadnej formy eksterytorialności, zarówno środowiska naturalnego jak też ludzi. Zbiory wody pitnej są jednymi z najbardziej wrażliwych cel ów terroryst ów. Przy czym można wskazać na dwa rodzaje tego rodzaju „walki”: terroryzm, który wykorzystuje surowce naturalne jako narzędzie lub atak w jego zasoby. Pierwszy rodzaj istnieje wówczas, gdy terroryści używają środo- wiska naturalnego do bezpośredniego uderzenia w ludność cywiln ą (np. wysadzenie tamy rzecznej). Drugi natomiast pojawia się kiedy bezpośrednim celem ataku są zasoby surowcowe, a ludność cierpi pośrednio (np. zatrucie ujęć wody) (Borek, 2018). „Atrakcyjność” zasobów wodnych dla terrorystów objawia się tym, że surowiec ten nie ma żadnych zamienników. Natomiast wywołanie powodzi poprzez wysadzenie tamy może zatopić istotne dla bezpieczeństwa wewnętrznego państwa obiekty infra- struktury krytycznej lub militarne.

Budowanie bezpieczeństwa wodnego

Brak wody w XXI wieku stał się już więc jednym z większych problemów światowych. Celem zapobiegania ryzyku deficytu wody podejmuje się więc działania zmierzające do oszczędnego zarzą- dzania zasobami tego surowca, łącznie z limitowaniem obiegu wody w środowisku przyrodniczym oraz zwiększeniem retencji wodnej zlewni rzecznych.

Przykładowo pełna współpraca w zakresie hydrotechnologii między Palestyną a Izraelem spo- wodowałaby z pewnością w/w spadek napięć między oboma narodami, i być może rozwiązała kilku- dziesięcioletni konflikt. Niestety, w obliczu obecnej sytuacji na Bliskim Wschodzie scenariusz ten jest niemożliwy do realizacji.

Warto jednak wskazać, że wiele państw stara się rozwiązywać niedobory wodne poprzez zaku- py, nowe rozwiązania technologiczne oraz międzynarodowy dialog. Stworzono mechanizmy uspraw- niaj ące używanie dróg wodnych, za ś międzynarodowe ustawodawstwo te negocjacje wspiera. Nowe konflikty wynikają więc najczęściej z nieprzestrzegania wcześniejszych umów⁶ (Swain, 2001).

Podjęte międzynarodowe działania dążą do minimalizacji napięć oraz pokojowego rozwiązywa- nia sporów o wodę. Przykładem takiej inicjatywy jest Komisja Dorzecza Jeziora Czad (Lake Chad Basin Commission, n.d.). Jezioro Czad, będące jeziorem bezodpływowym, stanowi duży zasób wody słodkiej dla Czadu, Kamerunu, Nigerii i Nigru. Wskutek szybko zmniejszającej się powierzchni tego jeziora podjęto współpracę, mającą na celu wypracowanie dobrych praktyk oraz wspólne starania na rzecz poprawy jakości wody w jeziorze. W skład LCBC wchodzą od 1964 r. Kamerun, Niger, Nigeria, Czad, Republika Środkowoafrykańska (od 1996 r.) oraz Libia (od 2008 r.). Status obserwatorów posiadają: Demokratyczna Republika Konga, Republika Konga, Egipt, i Sudan. LCBC ma do ść szerokie kompeten- cje, i podejmuje także działania z zakresu bezpieczeństwa – m.in. poprzez zacieśnianie współpracy wojskowej, koncentruj ącej swe zadania na zwalczaniu terrorystów z Boko Haram⁷ (Popławski, 2015; Stępień, 2016). Komisja LCBC jest uważana przez ONZ jako jeden z przykładów właściwej współpracy w kontekście przeciwdziałania konfliktom o wodę i rozwiązywania sporów transgranicznych o do- stęp do źródeł wody pitnej w sposób pokojowy (LCBC, n.d.).

Podobne zadania realizują także: Sztokholmski Międzynarodowy Instytut Wodny (Stockholm International Water Institute, SIWI) i Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (United Nations Development Programme, UNDP). Również Water, Peace and Security Partnership (WPS) aktywnie pomaga w rozwiązywaniu wodnych konfliktów. Posiadając duże możliwości analityczne stara się z wyprzedzeniem zapobiegać konfliktom, dążąc zarazem do poprawy sytuacji, zanim potencjalny konflikt eskaluje. WPS realizuje programy dotyczące wody m.in. w Etiopii, Kenii, Mali i Iraku (Water, Peace and Security, n.d.). Także państwa wchodzące w skład Organizacji Współpracy Gospodarczej D-8 przykładają dużą wagę do zapewnienia bezpieczeństwa wodnego na ich obszarze (Bahramifard, Zibaei, 2024)⁸.

Pogodzenie różnic dotyczących wód transgranicznych jako potencjalnych przyczyn konfliktu jest również jednym z głównych zadań UNESCO. Przykładem tego typu inicjatywy jest projekt „Zarzą- dzanie Wspólnymi Zasobami Wodonośnymi” (International Shared Aquifer Resources Management, n.d.), którego celem jest intensyfikacja działań dotyczących transgranicznych wód podziemnych na terenach zagrożonych wysychaniem, a co za tym idzie – narażonych na wystąpienie potencjalnego konfliktu z powodu dostępu do źródeł wody pitnej. ISARM realizuje swoje projekty m.in. na pograni- czu meksykańsko-amerykańskim, indyjsko-pakistańskim, rosyjsko-kazachskim, kazachsko-kirgisko-

-uzbeckim, boliwijsko-brazylijsko-paragwajskim, haitańsko-dominikańskim, czy birmańsko-tajskim (International Shared Aquifer Resources Management, n.d.).

Problematyka źródeł międzypaństwowych jest ważna z punktu widzenia zabezpieczenia ele- mentarnych potrzeb mieszkańców danych regionów oraz utrzymania pokoju i zapobieżenia konflik- tom. Według ONZ aż 153 kraje na świecie dzielą się źródłami wody na obszarach transgranicznych (Maziarz, 2022).

Ponadto na arenie międzynarodowej wypracowano również szereg nowych rozwiązań technolo- gicznych, pozwalających bardziej efektywnie wykorzystywać dostępne zasoby wodne. Opracowano m.in. systemy odsalania wody, nawadniania kropelkowego i oczyszczania, żeby była zdatna do ponow- nego użycia w gospodarce. Starania te okazały się jednak niewystarczające, w związku ze zwiększają- cymi się terenami upraw oraz wysokim przyrostem demograficznym (Beisheim, Asseburg, Ballbach, Eickhoff i in., 2025).

Z powodu występujących niedoborów oraz okresowych nadmiarów wody należy także budować systemy, takie jak: zapory wodne, zbiorniki retencyjne, obwałowania, zbiorniki „suche”, a ponadto dokonywać regulacji rzek, opracowywać systemy alarmowe, i budować urządzenia ograniczające zagrożenia powodziowe. Państwa powinny maksymalnie ograniczać zanieczyszczenia wód poprzez usystematyzowanie gospodarki wodno-ściekowej w zlewniach rzek, czy akwenów. Należy także za- pobiegać rabunkowej gospodarce leśnej, która w wielu miejscach na Ziemi spowodowała zachwianie równowagi ekologicznej, jednocześnie ograniczając dalsze zmniejszanie terenów podmokłych.

Także Ramowe Dyrektywy Wodne zarówno Unii Europejskie, jak i Rzeczypospolitej Polskiej zobowiązują kraje do opracowania planów zarządzania rezerwami wodnymi, ich ochrony (także na wypadek wojny) oraz zapewnienia współczesnym i przyszłym pokoleniom dostępu do wody dobrej jakości (Ministerstwo Infrastruktury, n.d.).

Podsumowanie

Wobec obecnych zmian klimatycznych woda jest surowcem coraz bardziej deficytowym. Zwłasz- cza kraje Azji i Bliskiego Wschodu muszą się nią dzielić. Systemy hydrograficzne oraz wody podziemne są wspólnym polem eksploatacji wielu graniczących ze sobą państw. Wpływa to znacznie na świa- domość bezpieczeństwa hydrologicznego, będącego powiązanym bezpośrednio z bezpieczeństwem ekologicznym, militarnym i żywnościowym danego kraju (Pogońska-Pol, 2020).

Rola, jaką w przyszłych konfliktach zbrojnych odegra woda, jest nadal dyskusyjna. Mimo, iż głów- ną przyczyną wojen w pierwszej połowie XXI w. nadal są surowce mineralne oraz ropa naftowa, to coraz częściej przeważa pogląd, że w niedalekiej przyszłości zintensyfikują się konflikty o wodę. To spowoduje, że będą one traktowane tak samo poważnie, jak bezpieczeństwo militarne państw⁹ (Paci- fic Institute, 2025).

Pod koniec XXI wieku rezerwy wody pitnej na świecie mogą zmniejszyć się o nawet o połowę. Wynika to nie tylko ze zmian klimatycznych, ale też z często bezmyślnego wykorzystywania wody przez człowieka. Niewątpliwie jednak problem konfliktów o wodę współcześnie przybiera na zna- czeniu. Woda, będąca najważniejszym składnikiem życia, winna być otoczona szczególną troską. Po- ważnym utrudnieniem są jednak państwa, w których strategii problemy hydrologiczne nie istnieją. Niezmiernie istotne jest zatem międzynarodowe współdziałanie, które mogło by zapewnić wsparcie dla państw rozwijających się, i pomóc rozwinąć ich infrastrukturę hydrotechniczną. Jeżeli bowiem człowiek nie zmieni swojego podejścia do opisywanego zagadnienia, to konfliktom zbrojnym z powo- du dostępu do wody w najbliższej przyszłości nie da się zapobiec.