ARTYKUŁ PRZEGLĄDOWY
OBLICZA PRZYRODY W WYOBRAŻENIACH DAWNYCH SŁOWIAN
Więcej
Ukryj
1
Instytut Zootechniki, Państwowy Instytut Badawczy, Zakład Systemów i Środowiska Produkcji
Data publikacji: 19-07-2019
Autor do korespondencji
Kamila Musiał
Kamila Musiał, Instytut Zootechniki, Państwowy Instytut Badawczy, Zakład Systemów i Środowiska Produkcji, ul. Krakowska 1, 32-083 Balice, tel.: 666081299 e-mail: kamila.musial@izoo.krakow.pl
Rozprawy Społeczne/Social Dissertations 2018;12(4):15-21
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
Opracowanie dotyczy niektórych wierzeń i przesądów dawnych Słowian, związanych z roślinami i zwierzętami. Celem analizy było przedstawienie gatunków, które pojawiły się w wybranych
mitach i legendach dotyczących dawnych Słowian. Reprezentowały one dwie strony natury: realną/racjonalną oraz wyimaginowaną/nieracjonalną. Stąd zasób wiedzy, jak również ignorancji,
zastanej w tamtych czasach, został przetłumaczony na zmitologizowane teksty, z których część
przetrwała w kulturze do dnia dzisiejszego. Racjonalna strona natury reprezentowana była przez
rolnictwo, ale także rośliny o znaczeniu leczniczym i kosmetycznym. Druga strona przedstawiała
natomiast lęki i niepokoje ówczesnych ludzi, które były używane w określonych często celach, np.
w guślarstwie czy magii miłosnej. W takich podaniach rośliny stanowiły często centralne motywy,
a zwierzęta niejako umiejscawiano w tle, zaś ich rola sprowadzała się jedynie do towarzyszenia
tym pierwszym. Jednakże to właśnie zwierzęta wydają się bardziej tajemnicze i obdarzone większymi mocami. W środku tych dwóch sfer znajdowało się „drzewo kosmiczne”, tzw. axis mundi,
które używane było przy opisie uniwersum. Ze względu na przewagę specyficznych warunków
naturalnych, łatwo można sobie wyobrazić że motyw drzewa stanowił najłatwiejszy do odczytania symbol świata, poprzez który obserwowano śmierć i odradzanie się natury, a drzewo stało
gdzieś pomiędzy tymi sferami, penetrując poszczególne wymiary.
REFERENCJE (35)
1.
Białczyński, C. (1993). Stworze i zdusze, czyli starosłowiańskie boginki i demony. Leksykon. Kraków: Wydawnictwo Kraina Księżyca.
2.
Bobrowski, J., Wrona, M. (2017). Mitologia słowiańska. Olszanica: Wydawnictwo BOSZ.
3.
Bylina, S. (1990). Magia, czary i kultura ludowa w Polsce XV i XVI w. Odrodzenie i Reformacja w Polsce, 35, 39-52.
5.
Cwener, A., Sudnik-Wójcikowska, B. (2012). Rośliny kserotermiczne. Leksykon. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Multico.
6.
Gieysztor, A. (1982). Mitologia Słowian. Mitologie Świata. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
7.
Gustawicz, B. (1882). Podania, przesądy, gadki i nazwy ludowe w dziedzinie przyrody. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, 6, 218-299.
8.
Heller, M. (2004). Filozofia przyrody. Zarys historyczny. Kraków: Wydawnictwo Znak.
9.
Hodoly, L. (1882). Mały przyczynek do wierzeń i podań ludowych o zwierzętach i roślinach. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, 6, 320.
10.
Impelluso, L. (2006). Natura i jej symbole: rośliny i zwierzęta, (tłum. H. Cieśla). Warszawa: Wydawnictwo Arkady.
11.
Kaniowska, K. (1985). Dychotomia natura-kultura, jako szczególny problem etnologii. Etnografia Polska, 29(1), 27.
12.
Kluk, K. (1802). O roślinach, ich utrzymaniu, rozmnożeniu i zażyciu. Roślin potrzebnych, pożytecznych, wygodnych, osobliwie krajowych, albo które w kraju użyteczne bydź mogą. Warszawa.
13.
Kopaliński, W. (1997). Słownik mitów i tradycji kultury. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
14.
Kotarska, J. (1997). Co lipie do wierszów? Drzewa arkadii ziemiańskiej. W: A. Martuszewska (red.), Literacka symbolika roślin (s. 6-13), Gdańsk.
15.
Kowalik, A. (2004). Kosmologia dawnych Słowian. Prolegomena do teologii politycznej dawnych Słowian. Kraków: Zakład Wydawniczy Nemos.
16.
Lurker, M. (1994). Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, (tłum. R. Wojnakowski). Kraków: Wydawnictwo Znak.
17.
Łowmiański, H. (1986). Religia Słowian i jej upadek. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
18.
Marczewska, M. (2002). Drzewa w języku i w kulturze. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
19.
Mitka, J. (2000). Krajobraz kulturowy jako wyraz harmonii między człowiekiem a przyrodą. W: B. Zemanek (red.), Przyroda - Nauka - Kultura (s. 157-164). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN.
20.
Mitologie Świata – Słowianie. (2007). Rzeczpospolita. Redaktor prowadzący - G. Skibicka. Kraków: Drukarnia Narodowa SA.
21.
Musiał, K. (2016). Drzewa, krzewy, pnącza i rośliny zielne w mitologii greckiej. Aura, 12, 21-24.
23.
Niżnik, J. (1978). Mit jako kategoria metodologiczna. Kultura i Społeczeństwo, 3, 163.
24.
Peter, E. (2014). Gady - fakty i mity. Wiadomości Zootechniczne, 50(1), 92-99.
25.
Rokossowska, Z. (1889). O świecie roślinnym wyobrażenia, wierzenia i podania ludu ruskiego na Wołyniu. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, 13, 170-80.
26.
Rostafiński, J. (1895). Zielnik czarodziejski, to jest zbiór przesądów o roślinach. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, 18, 1, 42-43.
27.
Skrok, Z. (2006). Słowiańska moc czyli o niezwykłym wkroczeniu naszych przodków na europejską arenę. Warszawa: Wydawnictwo Iskry.
28.
Storl, W-D. (2009). Zioła lecznicze i magiczne. Białystok: Wydawnictwo Studio Astropsychologii.
29.
Styczyński, M. (2012). Zielnik podróżny. Rośliny w tradycji Karpat i Bałkanów. Krosno: Wydawnictwo Ruthenus.
30.
Szafer, W., Szaferowa, J. (1948). Kwiaty w naturze i sztuce. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza.
31.
Sztych, D. (2008). Zwierzęta gospodarskie w polskiej kulturze ludowej. Wiadomości Zootechniczne, 46(2), 39-47.
32.
Typek, J., Kujawska, M. (2014). Rośliny w wierzeniach ludowych w Słowniku wierzeń i zwyczajów słowiańskich - niedokończone dzieło Adama Fischera. Etnobiologia Polska, 4, 89-96.
33.
Vulcanescu, R. (1979). Kolumna niebios. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
34.
Zając, A. (2000). Humanistyczne aspekty badań przyrodniczych. W: B. Zemanek (red.), Przyroda - Nauka - Kultura (s. 13-20). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN.
35.
Ziółkowska, M. (1983). Gawędy o drzewach, Warszawa: Wydawnictwo LW.