Wprowadzenie

Zmiany zachodzące we współczesnym świecie są zauważalne także w obszarze edukacji, która stanowi ważny element rozwoju współczesnych społeczeństw. Zgodnie z Ustawą z dnia 20 lipca 2018 Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce „misją systemu szkolnictwa wyższego i nauki jest prowadzenie najwyższej jakości kształcenia oraz działalności naukowej, kształtowanie postaw obywatelskich, a także uczestnictwo w rozwoju społecznym oraz tworzeniu gospodarki opartej na innowacjach” (Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r., 2025).

Oprócz kształcenia do podstawowych zadań uczelni zalicza się m.in. wsparcie edukacyjne osób z niepełnosprawnością, rozwijanie i budowanie nawyków aktywności fizycznej, współpracę z otoczeniem społecznym i ekonomicznym uczelni, rozwój kultury i nauki (Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r., 2025). „Na podstawie rejestru POL-on, w roku akademickim 2023/24 w Polsce działały 354 uczelnie. W latach akademickich 2015/16-2019/20 liczba studentów zmniejszyła się z 1405,1 tys. do 1204,0 tys., po czym liczba studentów zaczęła wzrastać i w roku akademickim 2023/24 wyniosła 1245,2 tys. osób. W przypadku absolwentów zaobserwowano systematyczny spadek – ich liczba zmniejszyła się z 364,6 tys. w roku akademickim 2015/16 do 292,1 tys. w roku akademickim 2022/23 (jedynie w roku akademickim 2016/17 oraz 2020/21 zanotowano niewielki wzrost)” (Główny Urząd Statystyczny, 2024).

W związku ze strategią zmian w szkolnictwie wyższym ważnym problemem większości uczelni będzie rozprzestrzeniające się zjawisko dropoutu jako jedna z konsekwencji przemian w kształceniu studentów. Stąd w niniejszym raporcie przedstawione zostaną dane dotyczące przyczyn rezygnacji ze studiów w Akademii Bialskiej im. Jan Pawła II oraz ogólne zestawienia zunifikowanych ścieżek kształcenia studentów wyżej wspomnianej Uczelni.

Charakterystyka ścieżek kształcenia studentów w Akademii Bialskiej im. Jana Pawła II w latach 2016-2021

Według słownika angielsko-polskiego termin drop-out posiada trzy znaczenia: po pierwsze, może oznaczać „porzucić coś, zaprzestać czegoś, nie brać w czymś więcej udziału, wycofać się (np. z polityki)”, drugi oznacza „rzucić szkołę, rzucić uczelnię, rzucić studia, a trzeci określa odcinać się od życia społecznego, nie brać udziału w życiu społecznym, odrzucać przyjęte przez społeczeństwo normy” (Słownik angielsko-polski Diki, 2025).

Natomiast w języku polskim powyższy termin zazwyczaj określa osobę „rezygnującą z nauki lub jako odszczepieńca lub wyrzutka albo jako hak w rowerze” (PONS, 2025).

W związku z tematem niniejszego raportu zjawisko drop-out będzie rozumiane jako rezygnacja ze studiów w Akademii Bialskiej na konkretnym kierunku. Trzeba dodać, że zjawisko to występuje w Polsce i na całym świecie. W perspektywie makrospołecznej jest to utrata środków publicznych, w perspektywie mikrospołecznej oznacza stratę szansy podjęcia studiów przez innego kandydata.

Poniżej zostaną przedstawione zestawienia podstawowych aspektów zjawiska mobilności studentów Akademii Bialskiej im Jana Pawła II - wcześniej Państwowej Szkoły Wyższej w Białej Podlaskiej w latach 2016-2021. Wszelkie dane wykorzystane w tym zestawieniu pochodzą z raportu na temat absolwentów i są dostępne na stronie ela.nauka.gov.pl. Niniejszy raport jest poświęcony informacjom na temat kształcenia studentów na określonych etapach w kontekście zjawiska drop-outu. W przypadku, gdy upłynęły co najmniej dwa lata po nominalnym czasie trwania studiów, prezentowane są także informacje o liczbie przestudiowanych semestrów przypadających na jeden dyplom. Wyniki prezentowane są osobno dla kierunków o różnej nominalnej długości ich trwania. W przypadku, gdy nie minął jeszcze okres planowanego osiągniecia danego etapu przez studentów przyjętych na studia w danym roku, procenty osób, które osiągnęły ten etap, nie są prezentowane.

Z raportów wynika, że w przypadku kiedy od roku rozpoczęcia studiów nie minął jeszcze pełen okres nominalnego czasu ich trwania, dla części lat lub z innych szczegółowych uwarunkowań w analizowanej Uczelni (np. brak naboru, nie prowadzono studiów) w poniższych tabelach umieszczono myślniki (Tabele1-4).

Z powyższej tabeli wynika, że w przypadku wszystkich typów studiów zjawisko porzucania studiów przez studentów systematycznie narasta w czasie. Największe nasilenie tego zjawiska można zauważyć w przypadku studentów podejmujących studia drugiego stopnia i studia 3-letnie. W pierwszym przypadku od 2016 roku do 2021 nastąpił wzrost o 26,2%, a w drugim o 24,4%. Natomiast w sytuacji studiów 4-letnich powyższy wskaźnik wynosi 15,3%, a na jednolitych studiach mgr – 7,5%. Należy jednak zauważyć, że w przypadku jednolitych studiów magisterskich powyższy wskaźnik obejmuje lata 2017-2021 (Tabela 5).

Częściowo odmienną tendencję możemy zauważyć w przypadku osób przerywających studia. Tutaj odsetek studentów decydujących się na przerwanie studiów maleje i w przedziale czasowym 2016-2020 dla studiów 3-letnich wskaźnik zmalał o 8,2%, a dla studiów 4-letnich o 8,3%. Znakomita więk-szość studentów (ponad 90%) na przerwanie studiów decyduje się na pierwszym roku (Tabela 6).

Kolejnym zjawiskiem mobilności studentów wykazanym w raporcie jest fakt korekty w studio-waniu. Generalnie w przypadku analizowanej uczelni powyższe zjawisko dotyczy kilkunastu procent przyjętych osób na studia w danym roku. Również w tym przypadku możemy mówić o tendencji malejącej, czego dowodem jest procentowe zestawienie średnich wielkości korekt w studiowaniu na wszystkich typach studiów prowadzonych przez Akademię Bialską im Jana Pawła II (Tabela 7, Tabela 8).

Metodologia badań własnych

Celem badań było zidentyfikowanie przyczyn rezygnacji ze studiów. Postawiono następujące py- tanie badawcze: czym uwarunkowane są decyzje rezygnacji ze studiów?

Wykorzystano sondaż diagnostyczny, w ramach którego zastosowano autorski kwestionariusz ankie- ty. Badania przeprowadzono od w październiku i listopadzie 2024 roku. W badaniu wzięło udział 308 osób, które w ostatnim czasie zrezygnowało ze studiów w Akademii Bialskiej im. Jana Pawła II w Bia- łej Podlaskiej. Ankiety wysłano do osób, które zrezygnowały ze studiów w latach 2019/20, 2020/21, 2021/22, 2022/23, 2023/24.

Wyniki badań

Wśród badanych większość stanowiły kobiety (59,7%), osoby które studiowały na studiach pierwszego stopnia (71,8%) oraz byli studenci studiów stacjonarnych (55,1%). Najwyższy odsetek badanych zrezygnował ze studiów w trakcie trwania pierwszego roku (68,8%) lub trakcie trwania drugiego roku studiów (17,5%) (Tabela 9).

Wśród badanych większość stanowiły osoby, które zrezygnowały z kierunku: pielęgniarstwo (14,3%), turystyka i rekreacja (13,0%), filologia angielska (10,7%), bezpieczeństwo narodowo (8,8%), ekono- mia (8,8%) oraz informatyka (6,8%) (Rycina 1).

Rycina 1

Kierunek studiów, z którego zrezygnowali respondenci

Źródło: badania własne.

Wśród wielu powodów, które mogły spowodować konieczność rezygnacji ze studiów, badani w najwyższym odsetku wskazali: brak możliwości pogodzenia studiów z pracą zawodową (19,2%), zmianę kierunku studiów (13,0%), zmianę uczelni (10,1%), zmianę planów życiowych (10,1%), proble- my rodzinne (6,8%), złe traktowanie przez wykładowców (6,5%), brak zaliczenia/niezdane egzaminy (5,8%) oraz problemy zdrowotne (5,5%). Pozostałe powody wybierały pojedyncze osoby (Rycina 2).

Rycina 2

Powód rezygnacji ze studio

Źródło: badania własne.

Badając wpływ wybranych zmiennych na powód rezygnacji ze studiów analiza statystyczna wykazała istotną zależność tylko w przypadku trybu studiów (p=0,0193) i roku studiów, w którym nastąpiła rezygnacja (p=0,0006). Płeć nie była czynnikiem różniącym istotnie badane osoby. Osoby, które studiowały na studiach licencjackich rezygnowały ze studiów głównie z powodu: braku moż- liwości pogodzenia studiów z pracą zawodową (18,1%), zmianą kierunku studiów (17,2%), zmianą uczelni (10,4%) oraz zmianą planów życiowych (9,0%). Natomiast respondenci studiujący na studiach drugiego stopnia jako główny powód rezygnacji podali brak możliwości pogodzenia studiów z pracą zawodową (21,8%), zmianę planów życiowych (12,6%) oraz problemy rodzinne (11,3%). W przypadku konkretnego roku studiów, w którym nastąpiła rezygnacja odnotowano istotne statystycznie różnice w odpowiedziach respondentów. Badani, którzy zrezygnowali na pierwszym roku, zrobili to głównie z następujących powodów: braku możliwości pogodzenia studiów z pracą zawodową (20,8%), zmiany kierunku studiów (17,0%) oraz zmiany uczelni (11,8%). Na drugim roku badani rezygnowali z braku możliwości pogodzenia studiów z pracą zawodową (16,7%), złego traktowania przez wykładowców (14,8%), braku zaliczenia/niezdanych egzaminów (11,1%) oraz problemów rodzinnych (11,1%). Stu- denci trzeciego roku rezygnowali ponieważ zmienili plany życiowe (17,4%) oraz nie mieli możliwo- ści pogodzenia studiów z pracą zawodową (13,0%), wymieniali także problemy rodzinne (13,0%), złe traktowanie przez wykładowców (13,0%) oraz względy zdrowotne (13,0%). Na czwartym roku badani rezygnowali z następujących powodów: zmiana uczelni (30,8%), zmiana planów życiowych (30,8%) oraz brak możliwości pogodzenia studiów z pracą zawodową (15,4%). Natomiast na piątym roku badani rezygnowali ponieważ mieli problemy rodzinne (33,3%), doświadczyli złego traktowanie przez wykładowców (16,7%), nie zaliczyli egzaminów (16,7%) oraz nie mieli możliwości pogodzenia studiów z pracą zawodową (16,7%) (Tabela 10).

Niewielu badanych zwróciło uwagę na niezadawalająca jakość prowadzonych zajęć. Świadczy to o wysokich standardach merytorycznych w pracy wykładowców badanej uczelni, rzadko respon- denci wskazywali na brak pomocy ze strony Akademii Bialskiej, czy opieszałość obsługi w Dziekana- cie. Wskazuje to na dobrą organizację pracy uczelni i życzliwość wobec rozwiązywania problemów studentów.

W kolejnej części zbadano z jakiego powodu studenci poszczególnych kierunków studiów rezy- gnowali z dalszej nauki. Powód rezygnacji ze względu na brak możliwości pogodzenia studiów z pracą zawodową dotyczył głównie studentów: Zdrowia publicznego (50,0%), Pielęgniarstwa (38,6%), Peda- gogiki (36,4%), Ratownictwa medycznego (33,3%) i Położnictwa (33,3%). Natomiast z tego powodu ze studiów nie rezygnowali studenci: Architektury krajobrazu, Socjologii, Budownictwa, Dietetyki i Fizjoterapii.

Rezygnacja z nauki ze względu na zmianę kierunku studiów następowała głownie na: Architek- turze krajobrazu (100%), Rolnictwie (57,1%), Mechanice i budowie maszyn (50,0%), Zarządzeniu (27,8%) i Socjologii (25,0%). Ten powód rezygnacji z nauki nie dotyczył studentów kierunku: Zdrowie publiczne, Położnictwo, Ratownictwo medyczne, Filologia angielska oraz Fizjoterapia.

Część badanych rezygnowała z nauki ze względu na zmianę uczelni. Powód ten dotyczył głow- nie studentów kierunku: Położnictwo (33,3%), Bezpieczeństwo narodowe (25,9%) oraz Dietetyka (22,2%). Nie dotyczył natomiast studentów kierunku: Architektura krajobrazu, Rolnictwo, Mechanika i budowa maszyn, Socjologia, Budownictwo, Zdrowie publiczne, Ratownictwo medyczne i Fizjoterapia.

Ze względu na zmianę planów życiowych ze studiów głównie rezygnowali studenci kierunku: Socjologia (50,0%), Fizjoterapia (40,0%) i Ratownictwo medyczne (22,2%). Ten powód rezygna- cji ze studiów nie dotyczył natomiast studentów: Położnictwa, Dietetyki, Pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej, Architektury krajobrazu, Rolnictwa, Mechaniki i budowy maszyn oraz Zdrowia publicznego.

Z powodu problemów rodzinnych rezygnowali głównie studenci: Mechaniki i budowy maszyn (25,0%), Fizjoterapii (20,0%), Turystyki i rekreacji (15,0) i Zarządzania (11,1%). Ten powód rezygnacji ze studiów nie dotyczył studentów: Socjologii, Ratownictwo medycznego, Informatyki, Budownictwa, Położnictwa, Dietetyki, Pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej, Architektury krajobrazu, Rolnic- twa oraz Zdrowia publicznego.

Ze względu na złe traktowanie przez wykładowców, ze studiów zrezygnowali głównie badani z kierunku: Pielęgniarstwo (15,9%) Zarządzanie (11,1%) i Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna (11,1%). Ten powód nie dotyczył studentów: Mechaniki i budowy maszyn, Fizjoterapii, Pedagogiki, So- cjologii, Ratownictwo medycznego, Położnictwa, Dietetyki, Architektury krajobrazu, Rolnictwa oraz Zdrowia publicznego.

Ze względu na brak zaliczenia/niezdane egzaminy ze studiów rezygnowali głównie studenci: Zdro- wia publicznego (25,0%), Budownictwa (16,7%) oraz Finansów i rachunkowości (15,8%). Powód ten nie dotyczyło osób na kierunku: Pielęgniarstwo, Bezpieczeństwo narodowe, Mechanika i budowa ma- szyn, Fizjoterapia, Pedagogika, Socjologia, Ratownictwo medyczne, Położnictwo, Dietetyka, Architek- tura krajobrazu i Rolnictwo (Tabela 11).

Dyskusja

„Kształcenie studentów, prowadzenie badań, rozwijanie i upowszechnianie kultury, współdzia- łanie w szerzeniu wiedzy o zasięgu lokalnym i ogólnospołecznym – to podstawowe role uczelni wyż- szych” (Bryniewicz, 2018, s.47). Aktualnie w Polsce funkcjonuje 400 uczelni wyższych publicznych i niepublicznych (Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, 2024b). Analizując raporty z lat 2015- 2020 można zauważyć zmniejszającą się liczbę studentów z 1405,1 tys. do 1204,0 tys. w tym okresie. Według danych pochodzących z Głównego Urzędu Statystycznego w roku akademickim 2023/24 licz- ba studentów wynosiła 1245,2 tys. osób, o 1,8% więcej niż w roku poprzednim. Studenci kształcący się na studiach stacjonarnych stanowili 65,3 % ogółu wszystkich studiujących. W Polsce w roku aka- demickim 2023/24 studiowało 107,1 tys. cudzoziemców, o 1,6% więcej niż w poprzednim. Studiujący w Polsce cudzoziemcy najczęściej pochodzili z Ukrainy (46,2 tys.), Białorusi (12,7 tys.), Turcji (4,8 tys.) i wybierali studia w trybie stacjonarnym (Główny Urząd Statystyczny, 2024).

Z raportu „Prognoza rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce do roku 2030” wynika, że w naj- bliższym czasie należy spodziewać się spadku liczby studentów związanej z ogólnym spadkiem po- pulacji ludności w kategorii wiekowej 19-24 lata, a wzrostem osób starszych. Ze szczegółowych ana- liz wynika, że studenci częściej będą wybierać kierunki studiów związanych z aktualnymi trendami cywilizacyjnymi, co przełoży się na potrzebę tworzenia nowych kierunków studiów poszerzających ich kompetencje zawodowe i społeczne. Ponadto analitycy przewidują dalsze umiędzynarodowienie studiów, szersze wykorzystanie cyfryzacji w procesie kształcenia, intensyfikację kształcenia interdy- scyplinarnego oraz wzrost liczby studentów cudzoziemców (Woźnicki, 2024).

Kształcenie na poziomie szkolnictwa wyższego będzie w dużym stopniu zreformowane ze wzglę- du na nowe potrzeby pracodawców i samych studentów. Nie bez znaczenia w formowaniu programów kształcenia będą miały zachodzące obecnie procesy globalne jak zmiany w demografii ludności, mi- gracje, zmiany zachodzące w klimacie, energetyka światowa, zarządzanie ryzykiem.

Jak pisze Woźnicki: „kolejne lata powinny przynieść zmiany stwarzające lepsze warunki do indy- widualizacji procesu kształcenia, m.in. w formie rozwoju mikropoświadczeń, dywersyfikacji kierun- ków studiów, rozwoju kształcenia na poziomie 5. Polskiej Ramy Kwalifikacji (PRK ), większego nacisku na kształcenie w zakresie kompetencji kluczowych o tranzytywnym charakterze oraz kompetencji społecznych” (Woźnicki, 2024). Realizacja tych zmian będzie wymagała nowego nauczyciela akade- mickiego. Wykładowca „przyszłości” będzie musiał przygotowywać studentów do innych kompetencji i wdrażać zmodernizowane efekty uczenia.

Temat drop-outu pojawia się w dyskusjach akademickich już od kilku lat, natomiast brakuje ak- tualnych badań szczegółowo analizujących ten problem. Jedne z pełniejszych analiz pochodzą z 2015 roku i zostały przeprowadzone na Uniwersytecie Warszawskim. Najważniejsze wnioski z tych badań wskazują, iż drop-out jest wynikiem decyzji studenta, najczęściej student opuścił uczelnię na pierw- szym roku studiów, decyzję o rezygnacji można określić już na etapie wyboru kierunku studiów (stu- dent może wybrać kierunek studiów w sposób przypadkowy). Poza tym w przytoczonych badaniach ustalono, iż główne powody porzucania studiów to treść studiów, jakość pracy wykładowców, zróż- nicowanie poziomu wiedzy studenta już na początkowym etapie studiowania, trudności adaptacyjne (Komendant-Brodowska, Zając, 2015).

W polskim systemie szkolnictwa wyższego funkcjonują uczelnie publiczne i niepubliczne. Z badań przeprowadzonych przez I. Grochowalską i M. Radlińskiego na temat zmian w strukturze szkolnictwa wyższego w Polsce w latach 1992-2021 pod względem zmian liczby studentów wynika, że uczelnie niepubliczne w okresie zwiększonego zapotrzebowania na usługi edukacyjne były bardziej konkuren- cyjne w zakresie działalności rekrutacyjnej w stosunku do publicznych. Wykazywały się tym samym bardziej elastyczną ofertą. Z kolei w sytuacji mniejszego zapotrzebowania uczelnie niepubliczne szyb- ciej traciły studentów, niż uczelnie publiczne (Grochowalska, Radliński, 2023).

Raport przeprowadzony przez OPI PIB wskazał, że „w latach 2012- 2020 ponad 1,3 mln studen- tów zrezygnowało ze studiów i w ciągu roku nie zdecydowało się na podjęcie ponownej nauki” (Ośro- dek Przetwarzania Informacji – Państwowy Instytut Badawczy, 2020). Wśród rezygnujących więcej było mężczyzn – 15 % więcej niż kobiet. W badaniu ustalone dwie grupy czynników wpływających na zjawisko drop-outu: instytucjonalne (poziom studiów, program, przedmioty, wykładowcy, mało elastyczne podejście do planu zajęć, proporcje między wiedzą praktyczną a teorią, życie studenckie, poziom opłat, infrastruktura uczelni, komunikacja) oraz indywidualne (brak zainteresowania przed- miotem studiów, problemy osobiste osoby rezygnującej m.in. problemy zdrowotne, trudna sytuacja finansowa, praca, podjęty drugi kierunek studiów, trudności z dojazdem na uczelnię. Jednocześnie wskazano, iż decyzja o rezygnacji ze studiów nie wynika z jednej przesłanki, lecz jest wypadkową kilku czynników (Ośrodek Przetwarzania Informacji – Państwowy Instytut Badawczy, 2020).

W badaniu przeprowadzonym wśród studentów Akademii Bialskiej im. Jana Pawła II potwierdzi- ło się, że na decyzję o rezygnacji ze studiów ma wpływ kilka czynników. Trudności pogodzenia pracy zawodowej ze studiami wpływają na podjęcie tej decyzji. Brak czasu, nieobecności na zajęciach, pro- blemy z planem zajęć nie ułatwiają kontynuowania nauki na studiach wyższych. Wymaga to od uczelni pewnej elastyczności i dostosowania się do współczesnych wymogów rynku pracy. Może warto za- stanowić się nad innym rozwiązaniem, na przykład umożliwić osobom pracującym bezpłatne studia w trybie niestacjonarnym. Ci studenci w większym stopniu byliby obecni na zajęciach.

Studenci zmieniali także kierunek studiów, co może wynikać z braku sprecyzowanych wcześniej preferencji co do studiowania, trudności w wyborze kierunku lub niespełnienia oczekiwań wobec wybranego kierunku lub uczelni. Ponadto, zmiana planów życiowych jako kolejna przesłanka drop-outu stanowi indywidualną okoliczność osoby rezygnującej. Przeprowadzone badania mogą stanowić podstawę do kontynuowania dalszych wnikliwszych analiz i bardziej szczegółowych ustaleń w tym obszarze.

Wnioski

Na podstawie przeprowadzonych analiz ustalono, że: